1. ÜNİTE : TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Var olan görüşe göre bir dalın bilim olarak sayılması için deney gözlem yapılarak kanıtlanması gerekir. Tarih bilimi deney-gözlem olmamasına rağmen sebep-sonuç ilişkisi içinde yer-zaman bildirmesi ve objektif olmasından dolayı bilim olarak kabul edilir.

A) TARİH BİLİMİNİN ÖZELLİKLERİ :

• İnsanlığın ortak mirasıdır.
• Gözlem ve deney yoktur.
• Tekrarlanamaz.
• Sebep-sonuç ilişkisi vardır.
• Tarafsız davranır (objektiftir).
• Yer-zaman ilişkisi gösterir.

OLAY: Kısa süreli gerçekleşen durumlardır. Örneğin; Malazgirt Savaşı, Reform, Rönesans gibi.

Olgu: Olayların sonuçlarıdır ve uzun süreli etkileri görülür. Örneğin; Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’nun Tükleşme sürecine girmesi veya Reform sonrasında Avrupa’da değişimlerin yaşanması.

B) Tarih Biliminin Yöntemleri

Tarama: Herhangi bir olay üzerine araştırma yaparken o konuyla ilgili verilerin, kitapların veya anlaşma metinleri vb toplanmasına veya aranıp bulunmasına tarama denir.

Tasnif: Tarama sonrası toplanan verilerin benzer özelliklerine göre sınıflandırması işlemidir.

Tahlil: Tasnif yapıldıktan sonra bilgilerin yeterli olup olmadığına bakıldığı aşamadır.

Tenkit: Eleştiri aşamasıdır. Elde edilen bilgilerin eleştirel süzgeçlerden geçirildiği aşamadır. İç tenkit ve dış tenkit şeklinde ikiye ayrılır. İç tenkitte yazarın düşünceleri esere yansımış mı yoksa tarafsız mı yazılmış ona bakılır. Dış tenkitte ise bulunduğu dönemin özelliklerini barındırıyor mu ve basım yılı, tahrip edilip edilmediğine bakılır.

Terkip: Son aşamadır. Yapılan araştırma bir sonuca ulaştırılır. Elde edilen bilgilerle yeni bilgiler oluşturma, var olan bilgilerin hatalarını ortaya çıkarma aşamasıdır. Sentez aşaması da denilebilir.

Tarihin Kaynakları

Yazılı Kaynaklar: Adı üzerinde yazılı bir metin olması şartı vardır. Para, mühür, ferman, berat, hüküm gazete kitap örnektir.

Sözlü Kaynaklar: Yazılı olmayan ve genelde kulaktan kulağa aktarılan kaynaklardır. Destan, masal, efsane, menkıbe, mani örnektir.

Birincil Kaynaklar: Olayla doğrudan ilişkisi olan kaynaktır. I. Dünya Savaşı’nı inceleyen biri o savaşı anlatan bir kitabı okumak yerine savaşta imzalanan bir anlaşma metnine bakıyorsa o birinci elden kaynaktır. Çünkü kitabı herhangi biri sonradan yazmış ve de bilgileri değiştirmiş olabilir. Ancak anlaşma metni orijinaldir ve doğrudur.

İkincil Kaynaklar: Olayla doğrudan ilişkisi yoktur. Örneğin günümüzde Osmanlı Devleti’ni anlatan kitapların çoğu ikinci elden kaynaktır. Çünkü hiçbiri o dönemde bizzat yaşamış görmüş kişiler değildir.

Kalıntılar: Arkeolojik kazılar sonucu yer altında olan unsurların çıkarılması örnektir. Mesela mühürler yazılı bir kaynak olmasına rağmen kazılar sonucunda çıkarılmışsa aynı zamanda bir de kalıntılardan oluşur.

C) Tarihin Tasnifi

Tarih biliminde yapılan araştırmaları kolaylaştırmak amacıyla veriler belli başlıklar altında sınıflandırılır. Bunlar; zamana göre mekana ve de konusuna göre yapılır. Zamana göre sınıflandırmaya “İlkçağ Tarihi”, “Ortaçağ Tarihi”, “19.YY” örnek gösterilebilir. Mekana göre sınıflandırma da olayın yaşandığı bölge esas alınır. Örneğin Anadolu Tarihi, Avrupa Tarihi, Orta Asya Tarihi gibi.

Konusuna göre ise, İstanbul’un Fethi, Kavimler Göçü, İslam Tarihi örnek gösterilir.

D) Tarihte Takvimler

Takvimin tarih sürecine bakarsak iki uygarlığa değinmemiz gerekir. Bunlar Sümerler ve de Mısırlılar’dır. Sümerler dünyanın ayın etrafında döndüğünü düşünerek ay yılı esaslı bir takvim yapmışlardır. Mısırlılar ise Nil Nehri’nin taşma dönemlerini hesaplamak amacıyla güneş yılı esaslı takvimi oluşturmuşlardır.

Güneş yılı esaslı takvim Roma Medeniyetinde Gregoriyen ve Julien düzenlemeleriyle geliştirilmiş son olarak Miladı takvim adını almıştır. Ay yılı esaslı takvim ise Hicri takvimin temeli olmuştur.

E) Türklerin Kullandığı Takvimler

12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ: Türklerin oluşturduğu bir takvimdir. Güneş yılı esas alınarak oluşturulmuştur. Her yıla bir hayvan adını vermişlerdir. 12 yılda bir ise devir yapar. Bu takvimi Çin ile Tibet’ler de kullanmıştır.

HİCRİ TAKVİM: HZ. Ömer döneminde Hicret başlangıç kabul edilerek ay yılı esas alınarak oluşturulmuş bir takvimdir. Türklerin kullandığı tek ay yılı esaslı takvimdir. “Kameri Takvimi” olarak da bilinmektedir. Selçuklu ve Osmanlı Devleti kullandı.

CELALİ TAKVİMİ: Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı Melikşah döneminde hazırlandı. Takvimi hazırlayanlar arasında Ömer Hayyam’da bulunur. Güneş yılı esaslıdır. 21 Mart yılbaşı olarak kutlanır.

RUMİ TAKVİM: Osmanlı Devleti’nde mali hayatı düzene bağlamak amacıyla kullanıldı. Güneş yılı esaslı bir takvimdir.

Takvim-i Garbi: Osmanlı Devleti’nde II.Meşrutiyet döneminde kullanılan bir takvimdir. Güneş yılı esaslıdır.

Miladı Takvim: Cumhuriyetin ilanından sonraki dönemde Batı’ya uyum sağlamak ayak uydurmak amacıyla 1925 yılında geçilmesi kabul edilen ve 1926 yılında kullanılmaya başlanılan takvimdir. Güneş yılı esaslıdır.