Şangay, Çin’in doğu tarafının tam ortasında finans ve ticaret merkezi olan bir şehir. Doğu Çin denizine bakıyor.

Uluslararası Pudong havaalanına indik. Burası yeniymiş. Yıllık 70 milyon yolcu taşıyor ve dünya sıralaması dokuzmuş. Fedex, DHL, UPS gibi kargolar da buraya geliyor.

Çin’e geldiğimizi kalabalıktan hemen anlıyoruz. Şehrin nüfusu 30 milyon kadar. Enlem olarak Kahire ile aynı. Nem ve bunaltıcı sıcak varmış. En iyi mevsim Eylül, Ekim dediler.

Bir APSCO toplantısı dolayısıyla buraya geldim. TÜBİTAK olarak Türkiye’yi biz temsil etsek te artık Türkiye Uzay Ajansına devredeceğimiz bir iş. Teknik işleri biz yapmaya devam edeceğiz, ancak idari süreçleri Ajans takip edecek. Muhataplar hep uzay ajanslarından temsilciler. İki ay sonra APSCO konsey toplantısı Moğolistan’da olacak, ona hazırlık yapıyoruz. Uydu projeleri ve uzay etkinliklerinde aktif rol almaya çalışıyoruz. Üç gün boyunca yoğun tartışmalar yaşandı.

APSCO, 8 üyesi olan uluslararası bir kuruluş. Yeni ülkeler ilgi duymaya başladı. Meksika ve Mısır’ı geçen sene gözlemci statüsü ile kabul ettik. Bu sene Katar ve Kuzey Kore girmek istiyor. Ayrıca İslam Kalkınma Örgütünün uzay işleri örgütü ISNET (Inter Islamic Network on Space Sciences and Technology) buraya gözlemci statüsü ile gelmek istiyor.

Üye ülkelerin ödeyecekleri aidatlar gelirleri ve nüfusları ile belirleniyor. Katar gelirse bütün hesaplar alt üst oluyor. Mevcut durumda Mogolistan zaten %3 ödüyor, onu da geciktirmiş. Peru da az ödeyen ülkelerden, o ise birkaç yıl ödememiş. Her iki ülke de aidatlarını yakında ödeyeceklerine söz verdiler.

APSCO büyük bir organizasyon sayılmaz. Yıllık 6 milyon dolar bütçesi olan bir teşkilat. Faaliyetleri iki sınıfa ayırıyoruz. Temel ve opsiyonel faaliyetler. Temel olanlara bütün ülkeler katılıyor. Opsiyonel olanlara isteyenler katılıyor. Temel faaliyetlere bütçenin %55’i harcanıyor. Bu önemli. Maaşlar %34. Proje bütçeleri artsa bu rakamlar çok değişir. Amacımız temel faaliyetlerin yüzdesini artırmak.

Toplamda 37 proje gözükse de bizim takip ettiğimiz ve fayda gördüğümüz projeler var. Birkaç projede başı çekiyoruz, bazılarında katılımcıyız. Bu projelerin bir kısmı atıl, geçmişte başlatılmış, şimdi beklemede. Bunların artık kapatılması istendi. Çünkü projeyi başlatan ülkenin de artık ilgisi kalmamış.

Bu tür toplantılarda bazı şeyler gözüme çarpıyor. Pakistan Uzay Ajansı SUPARCO’nun nerdeyse bütün üst düzey yöneticileri asker. Peru Uzay Ajansı (CONIDA) çalışanları da öyle.

APSCO faaliyetleri dolayısıyla kamu kurumlarından uzmanları görevlendiriyoruz. AFAD, Orman Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ODTÜ Uzay ve Havacılık, İTÜ, THK Üniversitesi, vs.

Bütün proje fikirleri ve teklifleri ülkelerden geliyor. Sonrasında bir veya iki defa uzman grup toplantıları (EGM: Expert Group Meeting) yapılıyor. Eğer projede bir çıktı alınabileceğine kanaat getirilmişse fizibilite çalışması hazırlanıyor. Projenin onayı için APSCO sekreteryası konseye sunuyor.

Üye ülkelere bakıldığında en güçlü üye tabii ki Çin. İkinci sırada biz geliyoruz. İran her zamanki gibi arıza modunda. Herşeye karşı çıkıyorlar. Çin bu sefer cevabını verdi. Amerika’daki uzay konferansları veya fuarlarına İran’lı delegasyon alınmıyor. Çin’de de benzer birşey başlamış. İran çok ortalıkta gözüksün istenmiyor. Mesela bizim görevlendirdiğimiz iki personel var, ikisi de Çin’de fırlatmaya gitmiş, ancak İran’lı çalışanı hiçbir yere götürmüyorlarmış.

APSCO’nun ön ayak olduğu ve Çin hükümetinin desteklediği MASTA ve DOCSTA programları var. Birkaç üniversite ile anlaşıldı. Diğer ülkelerden birçok öğrenci master ve doktora için gelirken bizden 12 öğrenci kabul aldı. Amerika’da böyle bir program başlatılsaydı öğrencilerimiz hoplaya zıplaya gideceklerdi. Çin uzay faaliyetlerinde dünyada önemli bir yere geldi. Bugün bu imkanlar bakımından Rusya, Amerika ve Çin’i sayabiliriz.

Masta Docsta programlarında yurt imkanı var. Hükümet aylık bir miktar para da veriyor. 200 üniversiteye yazdık ancak sesimiz duyulmadı. Eğitim veren üniversiteler dünya çapında ünlü. Beijin Beihang Üniversitesine buranın ODTÜ’sü denebilir. HIT (Harbin Institute of Technology) ve NPU (Northwestern Polytechnical University) üniversiteleri var.

Ayrıca TÜBİTAK bir anlaşma imzaladı. Two-degree program. Bu konu sanırım YÖK ile görüşülecek.

Etkinliklerin bir kısmını Türkiye’de yapmaya çalışıyoruz. SSS (Small Student Satellite) projesi kapsamında bir uyduyu ODTÜ’deki öğrenciler yapıyor. Biz onlara mentörlük yapıyoruz. Geçen sene 3 haftalık yaz kampını ODTÜ’de yaptık. Bu sene ise Şangay’da yapıldı. ODTÜ ve THK üniversitesinden öğrenciler gönderdik. Bir de başlarında hoca. Eğitimlerden büyük fayda görüyoruz.

Bu toplantıda en çok üzerinde durulan ve tartışılan proje SMMS (Small Multi Mission Satellites) projesi oldu. Opsiyonlar ortaya kondu ancak bütün üye ülkelere bir yük getiriyordu. Sanırım kapatacağız.

Konseye gelecek kararlardan biri BRAIA üyeliği. APSCO ve NPU arasında imzalanacak. Önce ön anlaşma yapalım, üyelik sonra olabilir, dedik. APSCO daha üst düzey bir organizasyon. BRAIA üyelik ücreti olmayan bir STK (non-governmental organization). BRAIA üyeliği sayesinde birçok üniversitenin uzay uzmanlarını etkinliklerimize çağırabiliriz.

APSCO’nun genel sekreteri şu an Çin’li bir profesör. Li Xinjun. 5 sene görev süresi var. Gelecek seneye doluyor. Bu seneki konsey toplantısına uzatma için gelecekler. APSCO’nun 2014 yılındaki genel sekreteri bir Türktü. Bir de genel müdür vardı Türk. Her ikisini de olağanüstü bir genel kurul yaparak görevden aldık. Hasan Palaz’ın atadığı adamlar. Hikayesi uzun. İsteyene anlatırım.

Bu sene dikkatimi çeken şey şu oldu. Normalde CNSA (Çin Uzay Ajansı) Li’yi toplantılarda desteklerdi. Bu sefer adamı fena sıkıştırdılar. Uzatma olsa bile aynı adayla olmayabilir.

Şangay hakkında

Bir şehri süsleyen ve güzelleştiren şeylerden bazıları nehir ve göllerdir. Burası Beijing’den daha güzel. Eski Şangay ile yeni şehir arasında Huangpu nehri var. Nehrin her iki tarafında yüksek binalar var. Özellikle Pudong tarafında bunlardan çok. İnci TV kulesi var. Geceleri binalar ve bu kule değişik renklerde ışıklandırılıyor. Burası turistik bir şehir. Nehir kenarında yürüme yerleri (promenade) var.

Hava üç gün boyunca bulutlu ve yağışlı idi. Uçağa bineceğim gün güneşli oldu. Cuu caa cov diye bir yere gittik. Cuu Family corner manasındaymış. Uçaktan önce vaktimiz vardı, şehrin eski yerlerini de görmüş olduk. Buraya Şangay’ın Venediği demişler. Tam Venedik’e benzemese de etraf su kanallarıyla dolu. Şehrin bazı yerlerinde küçük küçük gölcükler mevcut. Onlarca.

HSBC bankası dikkatimi çekti. New York ve Pensilvanya’da yaygın olan banka. 1865’te kurulmuş bir banka. İsminde Şangay geçiyor. Hongkong and Shanghai Banking Corporation. Baş harflerini alın HSBC çıkıyor. İngiliz bankası. Dünyanın 7. büyük bankası. Bir abinin dediğine göre İngilizler burda bir zamanlar borsa kurmuşlar.

Buick marka arabalar dikkatimi çekti. Burda fabrikası varmış.

Ben burdayken ABD ile Türkiye arasında Şangay’da basket maçı olmuş. Maç berabere bitmiş ve uzatmada bizimkiler maçı vermiş. Dışarda hiç ses duymadım.

Ben de oturmuş Einstein’in izafiyet teorisi kitabını okuyordum. Türkçesinden çok birşey anlamadım, şimdi İngilizcesini okuyorum.

Orda burda millete bakıyorum, yabancılar, yerliler hepsi telefonlarıyla meşgul. Çevreye bakan yok. Herkes ekranda yaşıyor.

Çin’de artık iki çocuklu aileler görebiliyoruz. Tek çocuklu ailelerde sosyal bir sorunu farketmişler. Tek çocuksunuz. Evlendiniz, eşiniz de tek çocuk. Bütün sülale 7 kişi. Sizin anne babanız ve siz eder üç kişi. Eşinizin anne babası ve kendisi eder 3 kişi. Bir de sizin tek çocuğunuz, toplam 7 kişi. Bu durumda sizin veya cocuklarınızın, amcası, dayısı, halası ve teyzesi olmuyor. Nasıl bir hayat bu…!

2016 yılında Çin bu politikasını değiştirmişti.

Son notlarım

Bazen arkadaşlarla konuşurken notları nerde tuttuğumuz gündeme geliyor. Ben 5-6 senedir Google Keep kullanıyorum.

Niye bu program? Bir kere Cloud. Yani cepten girdiğim notu kendi bilgisayarımda hemen açabiliyorum. Veya herhangi bir bilgisayardan Gmail hesabına girersem bu notu görüyorum. Ancak bomba bir özelliğini daha söyleyeyim. Google Keep’in yer hatırlatma (place reminder) özelliği var. Bu özellik başka programlarda var mı bilmiyorum.

Diyelim Urfa’daki bir arkadaşınızla görüştünüz. Dedi ki size, “Buralara gelirsen mutlaka uğra“. Ne zaman gideceğimizi bilmiyoruz. Google Keep içinde bir not tutuyoruz, Urfa sınırları içine girince beni uyar diyoruz. İşte bunu yapabiliyor. Ben denedim, güzel oluyor.